Kara Veba

Tarih boyunca salgın hastalıklar, insanların en çok korktuğu afetlerden biri olmuştur. Bugünlerde Çin’de ortaya çıkan Corona Virüs de geçmiş salgınları hatırlatıyor, ancak bu Çin'de çıkan ilk hastalık değil. Kara Ölüm, Kara Veba ya da Büyük Veba Salgını, 1347 - 1351 yılları arasında Avrupa'da büyük yıkıma yol açan veba salgını da Çin topraklarında ortaya çıkmıştı. Asya'nın güney batısında başlayarak 1340'lı yılların sonlarında Avrupa'ya ulaşmıştır.

Kara Veba

14. yüzyılda çıkan bu hastalığa "Yersinia pestis" adı verilen bir bakterinin yol açtığı düşünülmektedir. "Veba", Yersinia pestis adındaki bakteri tarafından oluşturulan enfeksiyon hastalıklarına verilen genel isimdir. Antik çağlardan beri görülmekte olup hala Afirka’nın bazı bölgelerinde mevcuttur. Vebanın farelerden bulaştığı kanısı yaygındır, ancak gerçekte bakteriyi yayan bir tür piredir ve fareler de bu hastalığın kurbanıdırlar.

Asya’lı tacirenlerin Çin’den satın aldıkları vebalı kürkleri Avrupa’ya satması yoluyla Veba,Avrupa'ya Karadeniz'den 12 gemi Messina'nın Sicilya limanına yanaşmasıyla Ekim 1347'de geldi. Veba'nın 2.000 yıldan uzun bir süre önce Asya'da ortaya çıktığı ve muhtemelen ticaret gemileri tarafından yayıldığı düşünülmektedir, ancak son araştırmalar Kara Veba'dan sorumlu patojenin M.Ö. 3000 kadar Avrupa'da var olmuş olabileceğini göstermiştir.

Vebanın ortaya çıkmasından önce Avrupa’da yoğun nüfus artışı yaşanmış, bunun sonunda da kıtlık dönemine girilmiştir. Büyük veba salgınının kıtlık döneminin hemen arkasından gelmesi haliyle Avrupa’nın bu durumla mücalesini çok zorlaştırmıştır.

Hastalığın özellikle Avrupa’da yayılmasının ve en büyük etkisini göstermesinin bir başka önemli nedeni; o dönemde Avrupa’da hakim olan pislik, temizlenmeme. Bunun sonucunda fareler, pireler her yere yayılmış, tüm evleri sarmıştı. O dönemde hakim olan derebeylik sistemi fakirle zengin arasında büyük uçurumlar yaratmıştı. Yoksulluk, yeterli beslenmeme, aşırı kötü şartlarda yaşamayı beraberinde getirmişti. Derebeyleri daha büyük arazilere sahip olmak için sürekli yeni araziler istila ediyor, böylece hastalık bunlarla beraber taşınıyordu. İbn-i Sina'ya göre de atmosfer kirliliği sebep olmuştur.

Amerika'daki Kızılderili Soykırımları'ndan sonra bilinen bütün büyük salgınlardan ve savaşlardan daha fazla can alan salgında Fransız tarihçi Jean Froissart'ın gerçeğe yakın olduğu kabul edilen saptamasına göre Avrupa nüfusunun yaklaşık üçte biri öldü. Salgın, Ortadoğu, Hindistan ve Çin de olmak üzere olmak üzere yaklaşık 75.000.000 kişinin ölümüyle sonuçlanmıştır. Ayrıca bu hastalık 1347-1348 yılları arasında Venedik nüfusu 130.000 iken 70.000'e düşmesine neden olmuştur."

Hastalığın bulaşması için kıyafetlerin azıcık bile birbirine değmesi yeterliydi, ayrım gözetmeden hızla bulaşıyordu. Doktorlar vebayı kapmamak için gaga şeklinde maskeler takıp hastaları tedavi etmeyi reddediyorlardı.

Kara veba

Vebanın Toplum Üzerindeki Etkileri

Salgın, yayılmaya başladıktan kısa bir süre sonra insanlarda piskolojik yıkım yaşatmıştır. Bununla birlikte salgından sonra insanların yönetime olan güvensizlikleri ve itaatsizlikleri artmış, sosyal aktiviteleri bitmiş, iletişim kopuklukları olmuş, birbirlerinden uzaklamasına sebebiyet vermiş, ürün ve işçi ücretlerinin artmasına neden olmuştur. Bu salgınla birlikte Dünya, hem ekonomik hem de psikolojik bir çöküşe şahit olmuştur. Hastalığın en çok Batı’da ilerlemesinin sebebi ise hem kıtlık döneminden çıkılmış olması hem de o dönemde batıdaki insanların çok fazla yıkanmıyor olmasıdır. Sokakların insan pisliği ve çöplerle dolu oluşu hastalığın bölgede yayılmasını kolaylaştırmıştır. Avrupa’da yaşanılmış olan kıtlık insanlara uzun süre zorluklar yaşatmış ve bakımsız kalmalarına sebep olmuştur. Salgının kıtlıktan hemen sonra yaşanması Avrupa’nın nüfusunun yarısını yok etmiş ve Avrupa kendini 150-200 yıl kadar sonra ancak toparlayabilmiştir.

Kara veba3

14. yüzyılda bu salgına "Büyük Ölüm" dense de, daha sonraki yıllarda "Kara Ölüm" olarak tanımlanmıştır. Bunun sebebi de, genel inanca göre, bu hastalık sonucunda deri altı kanamalar yüzünden derinin siyaha dönmesidir. Aslında bu ad mecazi anlamda kullanılmış olup, "kara" burada kasvetli, sıkıntılı, kederli anlamına gelir.

Veba Semptomları

Kişinin virüsü bedenine almasının ardından koltuk altlarında önce siyah bir leke oluşuyordu. Hastalığa yakalananlarda önce titreme, kusma, ağır kas ağrıları, ışığa duyarlılık, uykusuzluk ve çevreye ilgisizlik görülüyor; ateş hızla 40 dereceye çıkıyor, kasıklardaki lenf düğümlerinde önce fındık sonra da yumurta büyüklüğüne ulaşan kabarcıklar oluşuyordu. Türkçenin yaygın halk dilinde "yumrucuk" da denilen "Hıyarcık" türünün yol açtığı ölümün biçimi, buna tanık olanlara tuhaf bir ürküntü veriyordu. Virüs, önce seçtiği kurbanı şiddetli bir ateş altında bulunduruyordu. Hasta üçüncü ya da en fazla dördüncü gün hayata veda ediyordu.

Vebanın bir haftada çıkan belirtileri:

  • Titreme
  • Ateş
  • Kusma
  • Baş ve sırt ağrısı
  • Halsizlik
  • Nefes darlığı
  • Kasık ağrıları
  • Kanama
  • Vücutta yumurta şeklinde çıkan şişlikler
  • Vücutta morarmalar
  • İç kanamalar
Kaynakça
  1. https://tr.wikipedia.org/wiki/Kara_Ölüm
  2. https://www.habervakti.com/dosya/150-milyondan-fazla-insani-olduren-kara-olum-hastaligi-nedir-h99430.html
  3. https://www.tarihiolaylar.com/tarihi-olaylar/buyuk-veba-salgini-102
  4. https://www.history.com/topics/middle-ages/black-death